Bazı kronik hastalıklar (özellikle diyabet), ayak sağlığı üzerinde büyük bir öneme sahiptir. Diyabetli bireylerin ayaklarına yeterince özen göstermemesi durumunda ayak yaralanmaları, amputasyonlar ve hatta can kayıplarıyla sonuçlanabilecek ciddi komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Diyabetli bireyler, yaşam kalitelerini artırmak ve oluşabilecek komplikasyonları önlemek için ayak bakımına ve kontrolüne daha dikkatli ve özenli yaklaşmalıdır.
IDF ve diyabet
Diyabet, sinirler ve kan damarları üzerinde olumsuz etkiler yaratarak ayak sağlığını ciddi şekilde tehdit edebilir. Yüksek kan şekeri seviyesi, zamanla sinir hasarlarına (diyabetik nöropati) ve dolaşım bozukluklarına neden olabilir. Bu durum ayakta his kaybına, yara iyileşmesinin gecikmesine, enfeksiyon riskinin artmasına ve bazı vakalarda amputasyona kadar varabilecek komplikasyonlara yol açabilir.
Diyabetik ayak, diyabetin en yaygın komplikasyonları arasında yer alır. IDF‘in (International Diabetes Federation) 2021 yılında yayınladığı son diyabet atlasına göre 20-79 yaş aralığı baz alındığında ülkemizdeki diyabetli birey sayısı 9 milyondur. Bu sayı, 2011 yılında yayınlanan atlas raporuna göre düşünüldüğünde %157 artış göstermiştir1. 2011 yılının istatistiğinde 3,5 milyon diyabetli birey kayıtlara geçtiğini de hatırlatalım. IDF yeni atlas raporunu 2025 yılının Nisan ayında yayınlayacak2.
IDF, 2045 yılına kadar ülkemizde 13,3 milyonu aşkın diyabetli birey yer alacağını ön görüyor.3
IDF Diabetes Atlas 11th Edition, 2021
Peki diyabetin en önemli komplikasyonlarından biri olan diyabetik ayağın gelişim nedenleri neler?
Diyabetik ayak ve Podoloji
Diyabetik ayak sorunun ortaya çıkmasında etkili olan faktörleri şöyle listeleyebiliriz:
- Sinir Hasarı (Nöropati) — Diyabet, ayaktaki sinirleri etkileyerek his kaybına neden olabilir. Nöropati olarak adlandırılan bu durumda ayak yapısında oluşabilecek kesi, baskı veya sürtünme kaynaklı yaralar fark edilmeyebilir. Erken dönemde fark edilmeyen ve önlemi alınmayan bu tablolar ciddi ayak yaralarına seyir gösterebilir.
- Dolaşım Bozukluğu — Diyabet, kan damarlarını olumsuz etkileyerek ayaklara yeterli kan akışının ulaşmasını önleyebilir. Yetersiz kan dolaşımı, yaraların iyileşmesini zorlaştırır ve enfeksiyon riskini artırır.
- Enfeksiyon Riski — Diyabetli bireylerin bağışıklık sistemi zayıflayabilir; bu da enfeksiyon riskinin oluşması açısından büyük önem taşır. Küçük bir yaralanma bile enfeksiyona neden olabilir ve ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
- Yaygın Ayak Sorunları — Ayakta gözlenen mantar, nasır ve batık gibi şikayetler diyabetli bireylerin düşük savunma mekanizmaları göz önüne alındığında normelden daha kötü bir aşamada seyredebilir. Özellikle nasır doku altı kanama (hematom) oluşturması ya da tırnak mantarının parmak enfeksiyonları belirtisi göstermesi çokça yaygındır.
- Ayakkabı Kullanımı ve Tırnak Kesimleri — Ayağı baskılayan ve uygun olmayan ayakkabılara karşı diyabetli bireylerin direnci oldukça zayıftır. Basit baskılanma ve sürtünmeler bile ayak cildinde kısa sürede yaralanmalar yaratabilir. Benzer şekilde ayağın tırnak bakımlarının doğru olmaması hataya ve ihmale yer vermeyecek şekilde çeşitli komplike durumları ortaya koyabilmektedir.
Diyabete bağlı risk faktörü barındıran süreçler ev şartlarında büyük bir dikkat gerektirir. Diyabete bağlı günlük rutinlerin oluşturulması ve belli periyotlarda doktor, podolog kontrolünde bulunulması olası sorunların önüne geçilmesinde etkilidir. Podoloji uygulamaları diyabette ayağın korunmasında ve mevcut sorunların en etkili şekilde ele alınmasında fayda sağlar. Podologlar tarafından uygulanan bakımlar ameliyat gibi ileri müdahalelere gerek kalmayan durumların kontrol altına alınmasında büyük rol oynar. Bkz: Hizmetlerimiz.
Diyabetik ayakta önlem
Diyabetik ayağa karşı alınması gereken önlemleri şöyle sıralayabiliriz:
- Ayağınızın hijyenine özen gösterin — Ayak hijyeni, diyabetik ayak yaralarının önlenmesinde kritik rol oynar. Ayaklar her gün ılık su ve sabunla yıkanmalı, iyice kurulanmalıdır. Özellikle parmak aralarının kuru kalmasına dikkat edilmeli, kurutma için ısıtıcılar tercih edilmemelidir.
- Ayağınızı periyodik olarak kontrol edin — Diyabetik nöropati yaşayan bireyler, ayaklarındaki yaraları veya enfeksiyonları fark etmeyebilir. Bu nedenle ayaklar her gün düzenli olarak kontrol edilmeli; kesik, kızarıklık, şişlik veya yara oluşumu yönünden elle ve gözle kontrol edilmelidir. Nöropatinin eşlik ettiği durumlarda bu sorunlara yönelik ağrı bulgusu gözlenmeyebilir.
- Uygun ayakkabı ve çorap seçimi yapın — Diyabetli bireyler, ayaklarını rahat ettirecek ve yaralanma riskini en aza indirecek uygun ayakkabılar giymelidir. Dar veya çok sıkı ayakkabılar ayaklarda tahrişe yol açabilir ve yaralara neden olabilir. Dikişsiz, pamuklu çoraplar tercih edilmeli ve diyabetlilere özel ayakkabılar kullanılmalıdır.
- Ayak tırnaklarının düzenli bakımını sağlayın — Tırnak batması veya tırnak çevresindeki yaralanmalar, diyabetli bireyler için ciddi enfeksiyon riski taşıyabilir. Tırnaklar düz kesilmeli, çok kısa bırakılmamalı ve oje gibi kimyasalların kullanımın kaçınılmalıdır. Tırnaklar diyabete bağlı zamanla kalınlaşma gösterebileceğinden kimi zaman doktor ve podolog önerisinde besleyici solüsyonlar da tercih edilebilir.
- Ayağınızı travmalardan koruyun — Ayaklar küçük travmalara karşı korunmalıdır. Evde veya dışarıda çıplak ayakla yürümekten kaçınılmalı ve kesici, delici cisimlerden uzak durulmalıdır. Özellikle nöropati yaşayan bireyler, yaralanmaları fark edemeyebilir. Parmak arası terlik ve dar ayakkabılar en sık rastlanan travma faktörlerindendir.
- Ayağınızı ihtiyacı doğrultusunda nemlendirin — Ayak derisi kuruduğunda çatlayarak enfeksiyona yol açabilir. Ayakların düzenli olarak nemlendirilmesi gerekir, ancak parmak aralarına fazla nem bırakılmamalıdır. Aşırı nem zamanla mantar riskini ayakta oluşturabilir. Nemlendirme adımı ayağın yıkama ve kurulanma ihtiyacından sonra ele alınmalıdır.
- Hareket edin — Düzenli egzersiz kan dolaşımını artırarak ayakların sağlıklı kalmasına yardımcı olur. Yürüyüş gibi hafif egzersizler, genel sağlık ve ayak sağlığı açısından faydalıdır. Kimi zaman hareketler podolog kontrolünde önerilen özel egzersizlerle desteklenebilir.
- Periyodik doktor ve podolog kontrolünde bulunun — Diyabetik bireyler, ayak sağlıklarını düzenli olarak bir doktor veya podologa göstermelidir. Erken teşhis, diyabetik ayak komplikasyonlarının önlenmesinde büyük rol oynar. Ayrıca podolog kontrolünde hiçbir sorun gözlenmese bile uygulanan periyodik bakımlar ayağın uzman kontrolünde korunmasını sağlar.
Sonuç olarak diyabetik ayak, uygun önlemler alındığında büyük ölçüde önlenebilir bir durumdur. Kan şekerinin kontrol altında tutulması, düzenli ayak bakımı, uygun ayakkabı ve çorap seçimi ile düzenli doktor ve podolog kontrolleri, ayak sağlığını korumak için temel adımlardır. Erken müdahale ve bilinçli bir yaklaşım, diyabetik ayak komplikasyonlarını önleyerek yaşam kalitesini artırmaya yardımcı olabilir. Diyabetle mücadelede ayak sağlığını korumak, yaşamın her alanında daha rahat ve güvenli bir yaşam sürdürmek için hayati öneme sahiptir.
Kaynaklar
